ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ

-Ελευθερία και ηθική-

Η τάση των ανθρώπων προς την αυτοσυντήρηση τους οδηγεί στο να καθορίζουν μεν ηθικές αξίες και αρχές, να της επανα - καθορίζουν, όμως, δύσκολα, ακόμη κι όταν είναι αναγκαίο. Στην πραγματικότητα οι ηθικές αξίες σχετικοποιούνται από άτομο σε άτομο, αναλόγως τα προτάγματα του καθενός. Τα βιώματα παίζουν σημαντικό ρόλο - δεν είναι, όμως, το παν. Υπάρχουν και: η βούληση, η φαντασία, ο χρόνος, η ζωή, ο εσωτερικός κόσμος, η υποκριτική διάθεση, ο αριβισμός, που μετέχουν στις διαδικασίες δημιουργίας των ηθικών αξιών κάθε ανθρώπου χωριστά και με την λογική του μέσου όρου, και των κοινωνιών. Η κωδικοποίηση δε, των ηθικών αξιών, παράγει τις ηθικές αρχές και τους κανόνες που ακολουθούν (ιστορικά) τις κοινωνίες, γενόμενες πότε πιο φιλελεύθερες (Αναγέννηση) και πότε πιο στενές (Μεσαίωνας).

Απέναντι στην ηθική βρίσκονται τα ένστικτα των ανθρώπων που όντας απείθαρχα, καταπιέζονται από αυτή ή, επαναστατούν. Ηθική σημαίνει πειθαρχία - σημαίνει αναγκαία πειθαρχία, που όμως, δεν είναι πάντα αναγκαία και που η κατάχρησή της εξυπηρετεί, απλώς, κάποιες κοινωνικές δομές και την επιβολή αυτών στις κοινωνίες (πχ: θρησκείες, ιδεολογίες, ακόμα και συμφέροντα πολυεθνικών).

Η ηθική, συνήθως, λένε, στηρίζεται στην λογική - στην λογική εκείνου που την καθορίζει. Αυτή η μερικότητα δημιουργεί στην ηθική στενώσεις, ενίοτε τόσο μεγάλες που την καθιστά: οριακά ή εντελώς ανήθικη - ειδικά όταν στο εσωτερικό της κυριαρχεί η υποκρισία. Αποτελούσαν ηθικές αξίες και αρχές αυτά που πρέσβευαν οι Γραμματείς και οι Φαρισαίοι ή τα όσα πρέσβευε ο Ναζωραίος; Ο Νίκος Καζαντζάκης στο έργο του: "Ο Χριστός ξανασταυρώνεται" μας δίνει παραδειγματικά την διαφορά της ηθικής από την δήθεν ηθική, αντιπαραβάλλοντας δυο ιερείς: τον ιερέα του "καθώς πρέπει" χωριού και τον ιερέα των καταδιωκόμενων προσφύγων: Από τη μια υπάρχει ο δημιουργικός ορισμός "καλού - κακού" κι από την άλλη υπάρχει η πραγματικότητα, όπως μας την δείχνουν οι ανάγκες - η επίπλαστη και υποκριτική ηθική, μερικοποιεί της ανάγκες, δεχόμενη της ανάγκες των "δικών..." και αγνοώντας προκλητικά τις ανάγκες "άλλων", τους οποίους και καταπιέζει.

Δεν υπάρχει βίαιο, απολυταρχικό, ολοκληρωτικό καθεστώς που να μην προτάσσει την ηθική (την υποκριτική, συνήθως, ηθική) ως επιχείρημα για ότι κάνει: Από την ψευτο - χριστιανική ηθική της ελληνικής επταετίας (με τα τάματα...), μέχρι τον μεσαιωνικό πουριτανισμό του καθεστώτος Φράνκο. Όντως! Η ηθική είναι σπουδαίο εργαλείο για όσους βρίσκονται απέναντι από τις αρχές της πραγματικής ελευθερίας, παρεξηγώντας κάποιους από τους συμβιβασμούς που κάνουμε ως άνθρωποι για να ισορροπούμε, κάνοντας (αυτούς τους συμβιβασμούς) απόλυτους θεσμούς, καλύπτοντας με την χρήση τους αδυναμίες τις οποίες, μάλιστα, ωραιοποιούν παρουσιάζοντάς τες ως αυθεντίες.

Το πραγματικό πρόταγμα δεν είναι οι συμβιβασμοί - στην πραγματικότητα αυτοί είναι τα εργαλεία... Το πραγματικό πρόταγμα για τον άνθρωπο πρέπει να είναι η ελευθερία, πρέπει να είναι η βούληση για για δημιουργικότητα εντός ελεύθερων πεδίων, πρέπει να είναι η βούληση για ύπαρξη ποιότητας παντού, πρέπει να είναι η έξοδος από την λογική των ορίων και η είσοδος στην λογική της μεταμορφώσεως του κόσμου μας - στην λογική μιας διαδικασίας εξελίξεως και αλλαγών, δίχως απολυτότητες, δίχως ομοιομορφίες.

Η θρησκειακή σύζευξη πίστεως και ηθικής υπήρξε (και ακόμη υπάρχει) το ισχυρότερο ολοκληρωτικό μοντέλο που 'χει εμφανιστεί σ΄ αυτόν εδώ τον κόσμο, ειδικά όταν αυτός μαζοποιείται. Η ταύτιση υποκειμένου και αντικειμένου κυριαρχει, ελέγχοντας τις μάζες συνειδησιακά, απομακρύνοντας τες απ' την ανάγκη αυτονομήσεως κι ελευθερίας.

Η αυτοκτονική συμπεριφορά του αρχαίου Σωκράτη αποτελεί μνημείο αυτο-καταστροφής και χρήσης μιας υπερ-λογικής που πάντα οδηγεί σε αδιέξοδα· μιας υπερ-λογικής που μόνο η ελευθερία: απορρίπτει, ξεπερνάει, καταργεί. Η ελευθερία, εκτός από αρετή και τόλμη (Κάλβος), θέλει και δύναμη για να σταθεί και να αντισταθεί σε υπερ-λογικές, σε ολοκληρωτικές δομές και να ανοίξει τους ορίζοντες των κοινωνιών και των ανθρώπων που την επιθυμούν, που την υπερασπίζονται, που την πιστεύουν, κάνοντάς την πρόταγμα, κάνοντάς την τρόπο σκέψεως και ζωής.

Η άμυνα απέναντι στην υπερ-λογική της πίστεως και της κατευθυνόμενης ηθικής, είναι η κριτική δια της σκέψεως. Είναι η σύγκριση δομών που μας επιβάλλονται ή μας προσφέρονται ως μοναδικά, με δομές ελεύθερες που βρίσκουμε, που μας προτείνονται, που τις δημιουργούμε... Την δύναμη της κριτικής μπορεί να την ανακαλύψει κανείς από τις αντιδράσεις "μηχανικά πιστών" σαν επικρίνεται κάτι στο οποίο πιστεύουν: η έξοδος του ρεβόλβερ είν΄ δεδομένη...

Μια κοινωνία ρέουσας κριτικής, αν κάποτε υπάρξει, θα είναι κρίσιμης σημασίας ύπαρξη, με τις σχέσεις των μελών της να αποκτούν πραγματική διάσταση στιγμών , με τις επιλογές τους να γίνονται υπεύθυνα και να αντέχουν. Αλήθεια, αντέχουν οι αγέλες την ύπαρξη τέτοιων κοινωνιών; Φυσικά, όχι! Όχι, γιατί οι αγέλες αποζητούν απόλυτες και κυριαρχικές λύσεις· και η κριτική είν' ένα φάντασμα που βρίσκεται παντού κι αναμοχλεύει κάθε τι, ζητώντας το καλύτερο.

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΒΕΡΓΗΣ