(Σοφία προερχόμενη από την εμπειρία, ο οποία συνήθως πάει χαμένη)
Βιώνουμε αυτό που είμαστε; Αυτό είναι ένα τεράστιο ερώτημα που συμπληρώνεται με άλλο ένα: Είμαστε οι βουλήσεις μας; Και με εναντίωση: α) Αξίζουμε να είμαστε ότι ονειρευόμαστε; Και: β) Αν είμαστε, πώς φτάσαμε μέχρι αυτό που 'χουμε γίνει; Αυτά είναι κάποια από τα ερωτήματα που κινούν τις υπάρξεις μας κι επέκεινα τον κόσμο. Από τους αρχαίους τραγικούς μέχρι τον Μακιαβέλι, κι από κει μέχρι το σήμερα και τις διαμάχες σοσιαλιστών (σοσιαλ-φερόμενους, πιο σωστά) και συντηρητικών μετά - φιλελευθέρων, αναζητούνται τρόποι και οδοί που οδηγούν στο: “Είμαι τα όνειρα μου”.
Το “είμαι τα όνειρά μου” ολοκληρώνεται μόνο εάν αναλυθεί διττά: α) προτάσσοντας το πρόσωπο και β) προτάσσοντας τον εσωτερικό του κόσμο. Επέκεινα, θα μπορούσε κανείς να πει πως πρέπει να ληφθεί υπόψιν και ο αντίκτυπος της εξεταζόμενης υπάρξεως προς τα περιβάλλοντα των αναφορών της. Πιστεύω, όμως, ότι ο αντίκτυπος εμπεριέχεται, ως παράγοντας, και στο πρόσωπο και στον εσωτερικό του κόσμο, καθώς, αντανακλάται.
Βιώνουμε σχετικότητες και τάσεις, κάτι, που οι αρχαίοι Έλληνες τραγικοί το 'χαν διαπιστώσει πρωτ' απ' όλους - έτσι γεννήθηκε η τραγωδία και παραμένει, μέχρι τις μέρες μας, διαχρονική. Εδώ, πρέπει να κάνουμε ένα διαχωρισμό των φυσικών υποκειμένων απ' τις πράξεις κι από τ' αποτελέσματα αυτών που, όμως, υπάρχει και περίπτωση να πάρουν και μορφή υποκειμένων (πχ. ένας μεγάλος πόλεμος). Αυτά όμως τα υποκείμενα έχουν προέλευση συνειδητών δημιουργών, σε αντίθεση με τους ανθρώπους οι οποίοι γεννιούνται μεν, γίνονται απ' τα πρώτα κοντινά τους περιβάλλοντα προσπάθειες να τους διαμορφώσουν - με το αποτέλεσμα, όμως, να μην είναι σίγουρο και να διαμορφώνεται απ' τη φύση ή, το αποτέλεσμα να αλλάζει, με τα υποκείμενα να αυτονομούνται. Φυσικά, και οι πράξεις γίνονται υποκείμενα, γίνονται και μένουν, έχουν, όμως, στις ούγιες τους συγκεκριμένες υπογραφές και δεν αναφέρονται σε υπέρτατες αόρατες δυνάμεις.
Αυτό που επιτυγχάνει η τραγωδία, ως δομή, είναι το ότι φέρνει εις την επιφάνεια την γνώση των αντιφάσεων οι οποίες είναι από την φύση ενταγμένες σε αυτό που ονομάζουμε ζωή, με πρώτο και πλέον καθοριστικό ζευγάρι αντιφάσεων να είναι το καλό και το κακό. Η αντιφατική μορφή που έχει η ζωή είναι θεμελιώδης θέση που πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν σε κάθε επιχειρούμενη σοβαρή ανάλυση: Οι πράξεις και η ανάλυση αυτών είναι μέσα, τα οποία οφείλουμε να τα χρησιμοποιούμε εάν θέλουμε να δημιουργούμε θεωρίες που να έχουν κάποια βάση.
Υπάρχουμε. Καταλαβαίνουμε πως υπάρχουμε εξαιτίας κάποιων ερεθισμάτων που μας ομολογούν, όχι μονάχα πως υπάρχουμε αλλά και πως παρεμβαίνουμε εις τον περίγυρό μας. Όταν λέω υπάρχουμε δεν μένω μόνο στο ανθρώπινο γένος αλλά σ' ότι υπάρχει μες στη φύση. Η Νευτώνεια παρατήρηση της πτώσεως του μήλου, υπήρξε ο ερεθισμός που δι αυτού ο Νεύτωνας, αλλά και οι μεταγενέστεροι έβγαλαν κάποια συμπεράσματα. Και δεν είναι μοναχά η ύπαρξη της βαρύτητας που μας αποκαλύφτηκε δια της πτώσεως του μήλου, αλλά μας αποκαλύφτηκαν και : η ύπαρξη του παρατηρητή (Νεύτωνας) , η ύπαρξη του μήλου, η ύπαρξη της πτώσεως κι επέκεινα αυτών τρεις καταστάσεις: α) Η προ της πτώσεως, β) η κατά την πτώση, γ) η κατάσταση μετά την πτώση. Μάλιστα δε αλλάζοντας οι καταστάσεις, αλλάζουνε μορφή κι οι πρωταγωνιστές: το μήλο μετά την πτώση μπορεί να είναι ένα χτυπημένο μήλο κι ο παρατηρητής μπορεί να έχει φύγει.
Εάν κανείς αλλάξει πρωταγωνιστές εις το νευτώνειο παράδειγμα και στη θέση του μήλου βάλει μια κοινωνία (ή και μια θεωρία), στην θέση του παρατηρητή τον εκάστοτε φιλόσοφο “υπηρεσίας” και στη θέση των κινητήριων δυνάμεων (βαρύτητα κ.τ.λ.) το λαό και τους εκάστοτε ηγέτες του, τα συμπεράσματα δεν θα απέχουν και πολύ από τα συμπεράσματα που έχουν εξαχθεί απ' το παράδειγμα του μήλου: Μιλάμε, δηλαδή, για μια διαδοχή κοινωνικών καταστάσεων που όσο διαρκούν αλλάζουν, και μαζί μ' αυτές αλλάζουν και τα αντικείμενα, μα και τα υποκείμενα τα οποία μετέχουν στις διαδικασίες τους.
Αυτό θα πει ότι: Η πιο μεγάλη πρόκληση για έναν παρατηρητή φιλόσοφο είναι η πρόβλεψη πιθανών καταστάσεων κατά τη μελλοντική πρακτική εφαρμογή των θεωριών τους. Συν τω χρόνω τα εργαλεία που υπάρχουν στην εργαλειοθήκη κάθε αναλυτή (κοινωνικού αναλυτή - την περίπτωσή μας) πολλαπλασιάζονται. Η παρατήρηση και οι επιστημονικές γνώσεις, εδώ και σχεδόν ενάμιση αιώνα, έχουν πλαισιωθεί από την ψυχανάλυση η οποία έχει αλλάξει αρκετά από τα δεδομένα, εξηγώντας τις ανθρώπινες αστάθειες και συμπεριφορές (ατομικά και μαζικά) που μας χαρακτηρίζουν. Η σημασία δε του ανθρώπινου παράγοντα είναι κρίσιμη, γιατί αποφασίζουν άνθρωποι, άνθρωποι εκτελούν, άνθρωποι αποτιμούν, και άνθρωποι δικαιολογούν ακόμα και τις πιο κακές επιλογές τους, χάνοντας ευκαιρίες για απόκτηση σοφίας.
Απόστoλος Βεργής
